بنگەهێ‌ پێزانیناگومركا دهوك

ل سەر هەر پەیڤەكێ‌ كلیك بكە

رێڤەبەریا گومركا دهوك فەرمانگەهەكا میری یا دارایی یە . پشتی سەرهلدانا پیرۆز یا سالا (1991) هاتیە دامەزراندن ل 1/10/1992 وەك جیگریا گومركا دهوكی و سەرب رێڤەبەریا گومركا ئیبراهیم خەلیل ڤە ژ بۆ سەرپەرشتی كرنا خالا ئالوكا . و ل سالا (1993) بریار هاتە دان ژلایێ‌ وەزارەتا دارایی و ئابووری یا حكومەتا هەرێما كوردستانێ‌ جیگریا گومركا دهوك ببیتە رێڤەبەری سەر ب هەمان وەزارەتێ‌ ڤە . ژ بۆ چاڤدێریا بزاڤا بازرگانی و سەرپەرشتی كرنا كارێ‌ گومركی د ناڤبەرا سنورێن پارێزگەها دهوكێ‌ دگەل پارێزگەهێن دیتر یێن عیراقێ‌ ، و زێدەباری خالا گومركا ئالوكا ل هەر دەروازەكی خالەكا گومركی هاتە ڤەكرن وەك :-

1-      خالا گومركا خراب دێمی.

2-      خالا گومركا خانكێ‌.

3-      خالا گومركا باعەدرێ.

4-      خالا گومركا بێسرێ‌.

5-      خالا گومركا ئەتروشێ‌ .

6-      خالا گومركا بالندا ، ئەف خالە هاتە ڤەكرن ژ بۆ چاڤدێریا بزاڤا بازرگانی لدەڤەرا بالندا بۆ سنورێ‌ تركیا.

و پشتی روخاندنا حكمرانیا رژێما بەعس ل سالا (2003) ئەف خالێن گومركی هەمی هاتنە هەلوەشاندن. و ژبەر بارێ‌ ئالوز یێ‌ تەناهیێ‌ و سەقامگیریێ‌ ل دەڤەرێن دیتر یێن عیراقێ‌ و لاوازیا كونترول كرنا سنرورێن عیراقێ‌ و كارێن تیرورێ‌ بریار هاتە دان وەك پێدڤی یەك خالا گومركا ئالوكا جارەكا دیتر بهێتە ڤەكرن ژ بۆ پاراستنا بەرژەوەندیێن گشتی و ساخلەمیا هاولاتیان و ل سەر داخازا هێژا پارێزگەرێ‌ دهوكێ‌ و ب رەزامەندیا وەزارەتا دارایی و ئابووری یا حكومەتا هەرێما كوردستانێ‌ . و هەتا نوكە یا بەردەوامە و مفایەكێ‌ زۆر باش گەهاندیە جڤاكی ژ هەمی ئالیا ڤە .

گومرك فەرمانگەهەكا میری یا دارایی یە كارێ‌ چاڤدێریا بزاڤا بازرگانی ئەنجام ددەت ، وەك هاووردەكرن و هنارتنا شمەك و پەرتالێن جوراوجور لسەرانسەری وەلاتی ، و پاراستنا داهاتێ‌ گشتی برێكا وەرگرتنا باجێ‌ گومركی و نەهێلانا رەڤاندنا كەرەستێن قەدەغەكری لدیف رێنمایێن كاری و بجهئینانا یاسا و بریارێن حكومەتێ‌ ، و زێدەباری پێشكێش كرنا گەلەك خزمەتێن دیتر بۆ هاولاتیان وەك توماركرنا ترومبێلا و رێكخستنا دەفتەرێن رێدانا ترومبێلا و ئەنجام دانا كارێن لیژنا پنتەی (راستڤەكرنا ژمارێن شاش و كولانا وان لسەر شاسی یێ‌ ترومبێلا) ..... هتد .

ئەركێن گومركێ‌ :-

1-      وەرگرتنا باجێ‌ گومركی

باج (الرسم): ئەو برە پارەیە یێ‌ دهێتە وەرگرتن بەرامبەر پێشكێش كرنا خزمەتەكێ‌ ژلایێ‌ حكومەتێ‌ ڤە .

باجێ‌ گومركی (الرسم الكمركی): ئەو برە پارەیە یێ‌ دهێتە وەرگرتن بەرامبەر هنارتن و هاووردەكرنا شمەكێَن بازرگانی ژ وەڵاتەكی بۆ ئێكێ‌ دیتر و بەرامبەر خزمەتێن ژلایێ‌ حكومەتێ‌ ڤە دهێتە پێشكێش كرن .

و هەمی كەل و پەل و كەرەستە د ملكەچن بۆ دانا باجێ‌ گومركی و بتنێ‌ ئەو نەبن یێن ب بریارێن تایبەت ژ باجێ‌ گومركی دهێنە لێ بورین وەك (كەرەستێن خوارنێ‌ و دەرمانا ) .

پێناسا گومركی (التعریفە الكمركیە) : مەبەست ژێ‌ ئەو خشتەنە یێن بابەتكرن و پولێن كرنا هەمی جورێن پەرتالێن (بجائع) بازرگانی یێن ملكەچ و دیاركرنا رێژە و تێكرایێن باجێن گومركی بخوڤە دگریت ئەوێن ژلایێ‌ دەولەتێ‌ ڤە لسەر هاتینە سەپاندن.

ئارمانجێن دانانا پێناسا گومركی

1-      وەك چەكێ‌ حكومەتێ‌ یە بۆ پاراستنا پیشەسازیێن خومالی.

2-      ئامرازێ‌ خرڤەكرنا داهاتەكێ‌ باشە بۆ گەنجینێ‌ و بودجەیا وەلاتی و ئاڤاكرنا بنەكوكا ئابووری .

3-      بۆ پاراستنا رامیاری یا بازاری و بارێ‌ ئابووری یێ‌ وەڵاتی.

4-      نە هێلانا هەوەسكاریێ‌ بۆ دانانا باجێ‌ گومركی.

5-      ئاسان كرن و ئەنجام دانا كاری ب زوترین دەم و ب باشترین شێوە.

2-      أ : هەفكاری بۆ ئەنجام دانا تاقی كرنا كەل و پەلێن خوارنێ

‌

تاقیكرنێن ساخلەمیێ‌ یێن (فیزیایی – بایلوجی – كیمیاوی) ژلایێ‌ دەزگایێن ساخلەمیێ‌ ڤە . و ب هەفكاری دگەل رێڤەبەری یان خالێن گومركی لسەر كەرەستێن خوارنێ‌ دهێنە ئەنجام دان . و هەركەرەستەكێ‌ بهێتە ناف وەلاتی پێرابونێن دەرێخستنا وی ژلایێ‌ گومركی ڤە نا هێنە ئەنجام دان ئەگەر نە هێنە تاقیكرن و ئەنجامێن تاقیكرنێ‌ د سەركەفتی نەبن ، ژ بۆ دیاركرنا بوارێ‌ ب كارئینانێ‌ ژ لایێ‌ هاولاتیان ڤە و دیاركرنا ساخلەتێن ساخلەمیێ‌ یێن پێتڤی لدیف پیڤەرێن وەزارەتا ساخلەمیێ‌ و هەركەرەستەكێ‌ نە لدیف مەرجێن پێتڤی بیت دێ‌ هێنە ژناڤبرن یان لدیف داخازا خودانی و پاراستنا سەروسامانێ‌ بازرگانی و یێ‌ وەڵاتی رێ‌ دێ‌ بۆ ڤەگەراندنا وی كەرەستەی هێتەدان.

ب : هەفكاری بۆ ئەنجام دانا تاقیكرنێن ڤیتێرنەری بیگری

پێتڤی یە بۆ هاووردەكرنا بەرهەمێن ئاژەلی یێن بیانی یان ڤەگوهاستنا بەرهەمێن بیانی و یێن خومالی ژ پارێزگەهەكێ‌ بۆ ئێكا دیتر و بۆ هەر مەبەستەكێ‌ پێتڤی یە دەستویری ژ جهێن پەیوەندیدار بهێتە وەرگرتن و لدیف ناڤەروكا وێ‌ دەستویریێ‌ بەرهەمێن ئاژەلی دهێنە هاووردەكرن یان ڤەگوهاستن .

و هەمی بەرهەمێن ئاژەلی مینا بەرهەمێن خوارنێ‌ د ملكەچن بۆ ئەنجام دانا پێرابونێن تاقیكرنێ‌ ل كەرەنتینێن ڤیتێرنەری و ب هەفكاری دگەل كەرەنتینێن ساخلەمیێ‌ بۆ دیاركرنا مەرج و ساخلەتێن پێتڤی و پاراستنا هاوڵاتیان ژ نە خوشیێن كوژەك وەك (پەرسیڤا بالندا- جنون البقر- الجمرە الخبیپە ...هتد) و بۆ پاراستنا سەرو سامانێ‌ وەلاتی یێ‌ ئاژەلی . و ئەگەر ئەنجامێن تاقیكرنێ‌ دسەركەفتی نەبن و دەستویریا هاووردەكرنێ‌ دگەل دانەبیت ب هیچ شێوەیەكی ژلایێ‌ دەزگایێن گومركی ڤە رێ‌ بۆ ناهێتە دان ودەملدەست دێ‌ پێرابونێن گومركی دگەل هێنە ئەنجامدان لدویف رێنما

ویاسایێن كاری

ج : هەفكاری بوئەنجام دانا تاقیكرنێن كە رە ستێن بیناسازی

كەرەستێن بیناسازی وەكی هەمی كەل و پەلێن دیتر پێتڤی یە بكەڤنە ل ژێر تاقیكرنێ‌ دا ژبۆ دیاركرنا مەرج وساخلەتێن پێتڤی.
 وئەنجامێن تاقیكرنێ‌ یێن دەسبێكی دێ‌ بۆ دەزگایێن گومركی هێنە بەر جاف كرن وسوزەك دێ‌ هێتە ئیمزاكرن ژلایێ‌ خودانی ڤە كە دەستكاری دكەرەستان دا نە هێتە كرن تا دە ركەفتنا دوماهیك ئەنجامێن تاقیكرنێ‌ وبەروڤاژی ڤێ‌ چەندێ‌ دێ‌ یێ‌ بەرپرسیاربیت بە رامبەر یاسایێ‌ . ولدەمێ‌ دەرچونا دوماهیك ئەنجامێن تاقیكرنێ‌ دانەیەك بۆ گومركێ‌ دهێتە رەوانەكرن وئەگەر ئەنجام دسەركەفتی بوون ئەو سوز دێ‌ هێتە هەلوەشاندن وخودان دێ‌ یێ‌ ئازاد بیت بۆ ئەنجام دانا كارێ‌ خۆ . و بەروڤاژی ئەگەر ئەنجام د سەركەفتی نەبوون كەرستە لدویف رێنمایان دێ‌ هێنە ژنافبرن یان دێ‌ هێنە ڤەگەراندن

3-      ئەركێ‌ گومركی دبوارێ‌ چاندنێ‌ دا :

گومرك دگە لەك بواراندا خزمەتێ‌ پێشكێشی مللەتی دكەت وكەرتێ‌ جاندنێ‌ ئێكە ژوان یێ‌ گومرك خزمەتێ‌ بۆ دكەت و ژ پێخەمەت پێشڤە برنا ڤی كەرتی كە ئێكە ژبنەمایێن ژێرخانە یا ئابوری یا دەولەتان و ژ بۆ پاراستنا بهایێ‌ بەرهەمێن جوتیارێن هەرێمێ‌ گومرك هەمی بریارێن قەدەغە كرنا كاتی بۆ هاتنا بەرهەمێن چاندنێ‌ یێن بیانی بۆ ناف هەرێمێ‌ جێ‌ بە جێ‌ دكەت و زێدەباری ڤێ‌ جەندێ‌ هەمی بەرهەمێن جاندنێ‌ یێن دهێنە ناف هەرێمێ‌ دكەفنە ل ژێر تاقیكرنا ساخلەمیێ‌ دا و هەر كەرستەكێ‌ ئەنجامێن دروست یێن تاقیكرنێ‌ دگەل دا نەبن ژلایێ‌ گومركێ‌ ڤە ناهێتە دەستویردان و دێ‌ پێرابونێن گومركی لدیف رێنما و یاسایێن كاری دگەل هێنە ئەنجام دا

4-      پیڤان و كونترولا جوری :

ئێك ژ ئاریشێن هەرە مەزن دكەڤنە د بازرگانیا نیف نەتەوەیی یا ڤی سەردەمی دا لسەرانسەری جیهانێ‌ ، بەرهەم ئینان و سەختەكرن و بازرگانی پێكرنە ب كەل و پەلێن سەختەكری و نە لدیف مەرج و پیڤەرێن دەزگایێن پیڤان و كونترولا جوری یێن جیهانی ژلایێ‌ هندەك لایەن و كومپانیا ڤە . و ژ ئەنجامێن ڤی كاری زیانێن مەزن دگەهنە ئابوورێ‌ گەلەك وەلاتان زێدەباری كارتێكرنێن نە باش لسەر ژینگەهێ‌ و پەیدابونا مەترسی یێ‌ لسەر ساخلەمی و ژیانا هاولاتیان . و ژ بۆ رێك گرتنێ‌ و بەرەنگاریا ڤێ‌ دیاردا مەترسی دار گومركا دهوكێ‌ مل ب ملێ‌ دەزگایێن دیتر یێن پەیوەندیدار وەك (ئاسایش و چاڤدێریا بازرگانی ...هتد) كاردكەت ژ بۆ كونترول كرن و نەهێلانا هاتنا ڤان جورە كەل و پەلا بۆ ناف وەلاتی و نە هێلانا بەرهەم ئینانا وان ژلایێ‌ كارگەهێن خومالی ڤە

5-      نەهێلانا رەڤینێ‌ ژدانا باجێ‌ گومركی

رەڤین ژدانا باجێ‌ گومركی ئانكو بكارئینانا رێكێن نە یاسایی ژ لایێ‌ بازرگانان ڤە بۆ نەدانا باجێ‌ گومركی یان دانا باجەكێ‌ كێمتر ژیێ‌ لدیف یاسا پێناسا گومركی بۆ هاتیە دەست نیشانكرن . و ئەڤە ئاریشەیەكا بەربەلاڤە ل هەمی وەلاتان بەلێ‌ ب رێژەیێن جوداجودا ، و ئەگەر وەك دیاردە و ب قەبارەكێ‌ مەزن هاتە ئەنجام دان دێ‌ كارتێكرنێن نەرینی لسەر داهاتێ‌ گومركی و ئابوور و داهاتێ‌ گشتی كەت .
 و نە هیلانا دیاردا رەڤینێ‌ ژدانا باجێ‌ گومركی ئێكە ژ ئەركێن سەرەكی یێن گومركی ، و هەر كەرەستەكێ‌ دهێتە ناف هەرێمێ‌ یێ‌ ملكەچە بۆ دانا باجێ‌ گومركی بتنێ‌ ئەو نەبن یێن ب بریار هاتینە لێ‌ بورین ژ بۆ هندەك بەرژەوەندیێن گشتی . و لدەمێ‌ كەل و پەلێن بازرگانی دهێنە پشكنین كرن و هەر سەرپێچییەكا بەروڤاژی لیستا راگەهاندنا گومركی دیاربیت وەك جیاوازی یا د (جورێ‌ كەرەستان – چەندیا كەرەستان دا ...هتد ) دێ‌ پێرابونێن گومركی دگەل هێنە ئەنجام دان وەك سزاكرن یان توماركرنا كێشا گومركی لدیف یاسایێ

‌

6-      نە هێلانا هاتنا كەرەستێن بێ‌ هوشكەر و چەك و تەقەمەنیا

رەڤاندنا كەرەستێن بێ‌ هوشكەر و چەك و تەقەمەنیا بەشەكە ژ كریارێن رەڤەندنا كەرەستێن قەدەغەكری و تاوانەكا رێكخستی یە و كارتێكرنێن نەرێنی و ترسناك لسەر ژیانا هاولاتیان دكەت و لسەر ئابوور و رامیاری و ئاسایشا دەولەتێ‌ دكەت ، و بەرهنگاریا هاتنا كەرەستێن بێ‌ هوشكەر و چەك و تەقەمەنیا ژی ئەركەكێ‌ دیترە ژ ئەركێن گومركی بۆ پاراستنا ژیانا هاولاتیان و تەناهی و ئارامیێ‌ ل هەرێمێ‌ . و بۆ بجهئینانا ڤی ئەركی مل ب ملێ‌ دەزگایێن دیتر یێن د ڤی بواری دا كاردكەن وەك ئاسایش و پولیس و یێن دیتر ئەف كارە دهێتە ئەنجام دان ب رێكا پشكنین كرنا ترومبێلێن بارهەلگر و یێن تایبەت و یێن كرێ‌ ژلایێ‌ فەرمانبەرێن گومركێ‌ ڤە ژ بۆ دەستەسەركرنا ئەڤان جورە كەرەستان و رادەست كرنا تاوان باران بۆ جهێن پەیوەندیدار

7-      پاراستنا مولكایەتی و هێمایێن بازرگانی

لدویف یاسا هێمایێن بازرگانی یا ژمارە (21) یا سالا (1957) یاراستڤەكری ل 1/6/2004 هێمایێن بازرگانی دهێنە پێناسەكرن ، هەر نیشانەك یان كومەكا نیشانا كە دشیان دابیت هێمایەكێ‌ بازرگانی پێك بینن و ب رێكا هێمای كەرەستە وكەل و پەلێن كومپانیا و پرۆژا بهێنە نیاسین و ژێك جوداكرن ، و ئەف هێمایە چ پەیف بن یان ناڤێن كەسایەتی بن یان پیت و ژمارە و وێنە و نیشان و رەنگ بن یان ژی هەر پێكهاتەكا دیتر ژڤان نیشانا بیت . و لدیف یاسایێ‌ هەر كەسەكی یان لایەنەكی مافێ‌ هەی هێمایەكی یان پتر بناڤێ‌ خۆ توماربكەت ، و یاسا وی مافی دپارێزیت و چ كەس و لایەنا ماف نینە ئەڤی هێمای بكاربینیت بێ‌ ی رەزامەندیا خودانی . و ژبەر گرنگیا ڤی كاری و ژ بۆ رێكخستن و پاراستنا بازرگانیەكا ساخلەم و سەروسامانێ‌ بازرگانان و هاولاتیان و پاراستنا گیانێ‌ وان ژ سەختەكاریێن بازرگانی ، دەزگایێن گومركی بەرپاكرنا نەهێلانا هاتنا كەرەستێن نە لدیف ساخلەت و پیڤەرێن كونترولا جوری بۆ ناف هەرێمێ‌ دكەت ، و ب تایبەت ئەوێن هێمایێن كومپانیێن دیتر بكاردئینن (كەرەستێن چاڤلێكەر – تقلید) . هەروەسا گومرك بەرپاكرنا هەمی جورێن هێما و قاپ و قەوارە و كارتون و توربێن ڤالا یێن هێما كری دكەت و دەستەسەردكەت و خودانی رادەستی دادگەهێ‌ دكەت ئەگەر رەزامەندیا جهێن پەیوەندیدار دگەل دا نەبیت .